یامهدی

2.    شناسایی منابع تحقیق

پس از انتخاب موضوع تحقیق باید براى یافتن منابع مناسب در باره آن به جستجو پرداخت. یافتن منبع براى تحقیق نیازمند داشتن کلید واژه و آشنایى با کتابخانه و انواع منابع موجود در آن‏ است.

کلید واژه چیست؟

کلید واژه ‏ها، مفاهیم و عناوینى هستند که منابع موجود در کتابخانه، بر آن اساس رده بندى می شوند. بنابراین یافتن کلید واژه‏ ها در واقع یافتن کلید رمز دستیابى به کتاب هاى مورد نظر است. بنابراین اگر به تعدادى کتاب در زمینه «تاریخ قیام تنباکو» نیاز داشته باشید، باید از قبل بدانید که این نوع کتابها را معمولا تحت چه عناوینى رده بندى مى‏ کنند.

کلید واژه‏ها را از راههاى مختلفى مى‏توان به دست آورد؛ به طور معمول، در عبارت موضوع تحقیق مفاهیمى وجود دارد که کلید واژه هستند. به عنوان مثال، عبارت «قیام تنباکو» خود ممکن است کلید واژه باشد؛ براى بررسى این مساله مى‏توان به کتابهایى با نام «سر عنوان موضوعى» مراجعه کرد. این کتاب که معمولاً در هر کتابخانه ای  وجود دارد، مى‏تواند تمامى کلید واژه‏هاى به کار رفته در کتابخانه را به شما معرفى کند.

راه دیگر دسترسى به کلید واژه‏ ها، جستجو در عناوین کلى ‏تر است. به عنوان مثال براى یافتن کتاب مورد نظر در باره «قیام تنباکو» مى ‏توان در کلید واژه «تاریخ معاصر ایران» یا «نهضت هاى اسلامى در ایران» جستجو کرد. حدس و گمان شخصى هم مى‏ تواند در یافتن کلید واژه مناسب به محققین کمک کند. همچنین پرسش از کتابداران مى‏ تواند راهنماى خوبى براى یافتن  کلید واژه‏ ها باشد، البته به شرطى که این افراد در کار خود متخصص باشند.

اکنون پس از یافتن کلید واژه‏ ها مى‏ توان به سراغ کتابخانه رفت. در این مرحله چنانچه مرکز اطلاع رسانى رایانه ای در اختیار باشد، مى ‏توان با ارائه کلید واژه ‏ها به این مراکز، کتابهاى مورد نیاز را شناسایى کرد؛ در غیر این صورت به ناچار باید با مراجعه به برگه دان هاى موجود در کتابخانه‏ ها، کتابهاى مورد نیاز را شناسایى کرد. برگه‏ دانها قفسه‏ هاى کوچکى هستند که کارت هاى معرفى کتابها به ترتیب حروف الفبا در آنها قرار داده شده است.

برگه دان ها

    ..
2.    شناسایی منابع تحقیق
پس از انتخاب موضوع تحقیق باید براى یافتن منابع مناسب در باره آن به جستجو پرداخت. یافتن منبع براى تحقیق نیازمند داشتن کلید واژه و آشنایى با کتابخانه و انواع منابع موجود در آن‏ است.
کلید واژه چیست؟
 کلید واژه ‏ها، مفاهیم و عناوینى هستند که منابع موجود در کتابخانه، بر آن اساس رده بندى می شوند. بنابراین یافتن کلید واژه‏ ها در واقع یافتن کلید رمز دستیابى به کتاب هاى مورد نظر است. بنابراین اگر به تعدادى کتاب در زمینه «تاریخ قیام تنباکو» نیاز داشته باشید، باید از قبل بدانید که این نوع کتابها را معمولا تحت چه عناوینى رده بندى مى‏ کنند.
کلید واژه‏ها را از راههاى مختلفى مى‏توان به دست آورد؛ به طور معمول، در عبارت موضوع تحقیق مفاهیمى وجود دارد که کلید واژه هستند. به عنوان مثال، عبارت «قیام تنباکو» خود ممکن است کلید واژه باشد؛ براى بررسى این مساله مى‏توان به کتابهایى با نام «سر عنوان موضوعى» مراجعه کرد. این کتاب که معمولاً در هر کتابخانه ای  وجود دارد، مى‏تواند تمامى کلید واژه‏هاى به کار رفته در کتابخانه را به شما معرفى کند.
 راه دیگر دسترسى به کلید واژه‏ ها، جستجو در عناوین کلى ‏تر است. به عنوان مثال براى یافتن کتاب مورد نظر در باره «قیام تنباکو» مى ‏توان در کلید واژه «تاریخ معاصر ایران» یا «نهضت هاى اسلامى در ایران» جستجو کرد. حدس و گمان شخصى هم مى‏ تواند در یافتن کلید واژه مناسب به محققین کمک کند. همچنین پرسش از کتابداران مى‏ تواند راهنماى خوبى براى یافتن  کلید واژه‏ ها باشد، البته به شرطى که این افراد در کار خود متخصص باشند.
اکنون پس از یافتن کلید واژه‏ ها مى‏ توان به سراغ کتابخانه رفت. در این مرحله چنانچه مرکز اطلاع رسانى رایانه ای در اختیار باشد، مى ‏توان با ارائه کلید واژه ‏ها به این مراکز، کتابهاى مورد نیاز را شناسایى کرد؛ در غیر این صورت به ناچار باید با مراجعه به برگه دان هاى موجود در کتابخانه‏ ها، کتابهاى مورد نیاز را شناسایى کرد. برگه‏ دانها قفسه‏ هاى کوچکى هستند که کارت هاى معرفى کتابها به ترتیب حروف الفبا در آنها قرار داده شده است.
برگه دان ها
 برگه‏ دانها معمولاً بر اساس سه محور تنظیم مى‏ شود: بر اساس موضوع منبع، بر اساس نام مؤلف و نویسنده منبع و سرانجام بر اساس نام و عنوان منبع. البته باید توجه داشت که رده بندى موضوعى، کار برد بیشترى دارد زیرا دانشجویان و محققین معمولاً پس از انتخاب موضوع و ساختن کلید واژه‏ ها، نیازمند شناسایى منابع مناسب هستند بنابراین در این شرایط،  تنها چیزى که در اختیار دارند موضوعى است که مى‏ خواهند پیرامون آن تحقیق کنند.
 با استفاده از بر گه‏ دانها و اطلاعات موجود در بر گه‏ هاى معرفى کتاب، مى ‏توان بخشى از منابع مورد نیاز را شناسایى کرد. در این مرحله پس از شناسایى هر کتاب باید مشخصات کامل هر منبع و آدرس کتابخانه‏ اى آن را یادداشت نمود تا به هنگام لزوم به اصل کتاب مراجعه شود. البته براى شناسایى منابع، امکانات دیگرى نیز در کتابخانه وجود دارد که آشنایى با آنها بسیار ضرورى است. این امکانات معمولاً در سالن مرجع کتابخانه‏ ها وجود دارند و امانت داده نمى‏ شوند بلکه محققین مى‏ توانند از آنها در خود کتابخانه استفاده کنند.
کتابشناسی ها
 کتابشناسى‏ ها، از جمله منابع مرجعی هستند که فهرست کتابهاى منتشر شده در مقطع زمانى خاص یا در باره موضوع مشخصی را معرفى مى‏ کنند. کتابشناسى‏ ها انواع گوناگونى دارند؛ به عنوان مثال در برخى از این نوع کتابها ضمن معرفى مشخصات کتاب منتشر شده، توضیحاتى نیز پیرامون محتواى کتاب ارائه مى‏ شود(کتابشناسى‏ هاى توصیفى).
مجله نمایه
براى دسترسى به آدرس مقالات و مطالبى که ممکن است در نشریات مختلف پیرامون موضوع مورد تحقیق نوشته شده باشد، مى‏توان از نشریاتى که معمولا به نام  «نمایه» یا «فهرست مقالات فارسى» منتشر می شوند، استفاده کرد. نمایه‏ ها نیز انواع و اقسامى دارند که مهم ترین آنها از سوى «دبیرخانه هیأت امناى کتابخانه‏ هاى عمومى کشور» منتشر مى‏ شود و کلیه اطلاعات مربوط به مقالات منتشر شده در نشریات تحت پوشش را به صورت ماهانه معرفى مى‏کند.
 بنابراین از طریق برگه‏ دانها، کتابشناسى‏ ها و نمایه‏ ها مى‏ توان منابع مورد نیاز را شناسایى کرد. در این مرحله باید لیست کاملى از منابع شناسایى شده تهیه نمود و برخى از منابع مهم را نیز مورد بررسى اجمالی قرار داد. پس از تهیه لیست منابع باید براى نوشتن طرح تحقیق آماده شد ولى قبل از ورود به این مرحله باید با چگونگى طبقه‏ بندى کتابها در کتابخانه‏ ها آشنا شد.
آشنایی با روشهای طبقه بندى منابع در کتابخانه
 در کتابخانه‏ ها از روشهاى مختلفى براى طبقه‏ بندى انواع منابع موجود در آن،  چه به صورت علمى و چه به صورت غیر علمى، استفاده می گردد. امروزه در بیشتر کتابخانه ها از دو روش دیویى و روش کنگره برای طبقه بندی منابع استفاده می شود.
1.     روش دیویى‏
ملویل دیویى (1931-1851) مبتکر این روش است. روش دیویی به روش اعشارى یا دهدهی نیز مشهور است زیرا  در این روش، کلیه دانش های بشرى به ده طبقه اصلى تقسیم می گردد؛ هر طبقه نیز به ده بخش و هر بخش را نیز به ده قسمت تقسیم گردیده است. ده طبقه اصلى تقسیمات دیویى به شرح زیر است. بخشها و قسمت هاى بعدى را مى‏ توان در کتابچه‏ هایى که این تقسیمات را به طور مفصل شرح داده‏ اند مورد مطالعه قرار داد.
2.     روش کنگره
در این روش کلیه معارف بشرى به 21 طبقه اصلى تقسیم شده است و براى مشخص کردن این طبقات از یکدیگر، از حروف الفباى انگلیسى استفاده مى گردد. براى مشخص کردن رده‏ هاى جزئى‏ تر نیز از ترکیبى از حروف و عدد استفاده مى‏ شود.
آشنایى با انواع منابع مرجع در کتابخانه‏
 مهم ترین قسمت هر کتابخانه از دیدگاه یک محقق، قسمتى است که منابع مرجع در آن نگهدارى می شود. منابع مرجع، کتاب یا دیگر مواد کتابخانه ‏اى هستند که براى یافتن اطلاعات معین و محدودى تهیه و تنظیم شده‏اند. هدف از مراجعه به این منابع، خواندن تمام صفات آن نیست؛ بلکه بیشتر این دسته از منابع در حکم راهنما و واسطه دستیابی ما به منابع مورد نیاز می باشند مانند کتابشناسی ها و نمایه ها.
البته برخی از منابع مرجع مانند واژه نامه ‏ها و دایرة المعارف ها، حاوی اطلاعات اولیه و بسیار ضروری هستند ؛ به همین دلیل، بسیار شایسته است که هر محققی در ابتدای کار و به عنوان نخستین گام در شناسایی منابع تحقیق به آنها مراجعه کند. بنابراین منابع مرجع یکى از مهم ترین‏ ابزارهاى تحقیق است و هر محققى باید با انواع و شیوه استفاده از هر کدام از آنها به خوبى آشنا باشد.
 ویژگی هاى منابع مرجع‏
1. نخستین ویژگی منابع مرجع آن است که همه مطالب آن خوانده نمى‏ شود، بلکه محقق در صدد یافتن اطلاعات خاصى از درون آن است.
2. اطلاعات آن، کوتاه و مختصر است و تنها نکات اساسى و مهم در آن قید شده است.
3. در محلی مستقل و جداگانه به نام سالن مرجع، بایگانى مى‏شود.
4. استفاده از این منابع تنها در کتابخانه‏ها میسر است؛ یعنى امانت داده نمى‏شوند.
5. در تدوین و نگارش منابع مرجع، به علت حجم و گستردگى زیاد آن، معمولاً تعداد زیادی  از محققین ، کارشناسان و نویسندگان با تجربه شرکت دارند.
6. در استفاده از این منابع، جدیدترین آنها همیشه باید مورد نظر باشد.
7. روش تنظیم آنها ممکن است الفبایى، موضوعى یا به ترتیب تاریخى باشد.
منابع مرجع مستقل و وابسته
 منابع مرجع از نظر شیوه ارائه اطلاعات به دو دسته منابع مرجع مستقل و وابسته تقسیم شود. منابع مرجع مستقل منابعى هستند که به صورت مستقیم به سوال هاى محققین پاسخ مى‏دهند؛ یعنى حاوى اطلاعات مورد نیاز آنهاست. منابعی چون  واژه نامه‏ ها، دایرة المعارف ها، دانشنامه‏ ها جزوه منابع مستقل به شمار می آیند. اما منابع مرجع وابسته، منابعى هستند که تنها آدرس و مشخصات کتاب شناختى نشریات ادوارى و سایر منابع غیر کتابى را ارائه می دهند. منابعی چون  فهرست مقالات فارسی، انواع نمایه‏ ها و کتابشناسى‏ ها را می توان از این دسته از منابع مرجع دانست.
منابع مرجع عمومی و تخصصی
منابع مرجع همچنین از نظر حدود و دامنه اطلاعات موجود نیز به دو دسته منابع مرجع عمومى و تخصصى تقسیم می شوند. منابع مرجع عمومى، منابعى هستند که از نظر موضوع دامنه گسترده‏اى دارند و شامل اطلاعات در زمینه‏ها و موضوعات مختلفى هستند مانند فرهنگ فارسى؛ اما منابع مرجع تخصصى حاوى اطلاعات در موضوع معینى هستند مانند فرهنگ علوم قرآنی یا فرهنگ علوم سیاسى. دانشجویان و محققین محترم باید توجه داشته باشند که آشنایى با منابع مرجع هر رشته علمى از ضروریات کار تحقیق در آن رشته است زیرا مراجعه به منابع مرجع، نخستین گام در دسترسى به اطلاعات مورد نیاز مى‏باشد.
 انواع کتب مرجع‏
 منابع مرجع در کتابخانه ‏ها را مى‏ توان به منابع مرجع کتابى (یا نوشتارى) و منابع مرجع غیر کتابى تقسیم کرد. برخی از منابع مرجع کتابى عبارتند از:
1. واژه نامه ‏ها : این کتابها حاوى مجموعه‏اى از لغات هستند که تلفظ، اشتقاق، معانى و هجا بندى هر لغت به تفکیک در آنها ارائه مى‏شود مانند: لغت نامه دهخدا.
2. دایرة المعارف ها : کتاب هایى هستند که در باره‏ تمامی معارف بشرى، اطلاعات مستندى را به صورت مقاله ارائه مى‏ دهند مانند: دایرة المعارف فارسى.
3. دانشنامه‏ ها : کتاب هایی است که در بردارنده اطلاعات در بخش خاصى از دانش بشرى مى‏ باشد. مانند: دانشنامه امام علی (ع) یا دانشنامه سیاسى داریوش آشوری.
4. کتابشناسى‏ ها : مجموعه‏ اى از فهرست مشخصات مربوط به کتاب ها، نشریات، گزارش های مختلف، پایان نامه ‏ها و مواد دیگر هستند که نوعى ارتباط و همسانى در بین آنها مشاهده مى‏ شود.
5. نمایه ‏ها : نشریاتى هستند که فهرستى از موضوعات، واژه‏ هاى مهم، اسامى افراد یا اَعلام و دیگر مطالب کتب، روزنامه ‏ها، مجلات و منابع غیر کتابى در آن گنجانده شده است.
6. فرهنگهاى شرح حال : کتابهایى است که حاوى طلاعات فشرده ‏اى از زندگى افراد و شخصیت هاى برجسته در زمینه‏ هاى گوناگون مى‏ باشد مانند: مشاهیر جهان .
7. سال نامه ‏ها : نشریاتى است که به طور سالانه، آخرین و جدیدترین اطلاعات را ارائه مى‏ دهند مانند: کیهان سال.
 منابع مرجع غیر کتابى نیز در کتابخانه ‏ها وجود دارد که از آن جمله مى‏ توان به نرم افزارها، میکرو فیلم ‏ها و مانند آن اشاره کرد.

 برگه‏ دانها معمولاً بر اساس سه محور تنظیم مى‏ شود: بر اساس موضوع منبع، بر اساس نام مؤلف و نویسنده منبع و سرانجام بر اساس نام و عنوان منبع. البته باید توجه داشت که رده بندى موضوعى، کار برد بیشترى دارد زیرا دانشجویان و محققین معمولاً پس از انتخاب موضوع و ساختن کلید واژه‏ ها، نیازمند شناسایى منابع مناسب هستند بنابراین در این شرایط،  تنها چیزى که در اختیار دارند موضوعى است که مى‏ خواهند پیرامون آن تحقیق کنند.
 با استفاده از بر گه‏ دانها و اطلاعات موجود در بر گه‏ هاى معرفى کتاب، مى ‏توان بخشى از منابع مورد نیاز را شناسایى کرد. در این مرحله پس از شناسایى هر کتاب باید مشخصات کامل هر منبع و آدرس کتابخانه‏ اى آن را یادداشت نمود تا به هنگام لزوم به اصل کتاب مراجعه شود. البته براى شناسایى منابع، امکانات دیگرى نیز در کتابخانه وجود دارد که آشنایى با آنها بسیار ضرورى است. این امکانات معمولاً در سالن مرجع کتابخانه‏ ها وجود دارند و امانت داده نمى‏ شوند بلکه محققین مى‏ توانند از آنها در خود کتابخانه استفاده کنند.
کتابشناسی ها
 کتابشناسى‏ ها، از جمله منابع مرجعی هستند که فهرست کتابهاى منتشر شده در مقطع زمانى خاص یا در باره موضوع مشخصی را معرفى مى‏ کنند. کتابشناسى‏ ها انواع گوناگونى دارند؛ به عنوان مثال در برخى از این نوع کتابها ضمن معرفى مشخصات کتاب منتشر شده، توضیحاتى نیز پیرامون محتواى کتاب ارائه مى‏ شود(کتابشناسى‏ هاى توصیفى).
مجله نمایه
براى دسترسى به آدرس مقالات و مطالبى که ممکن است در نشریات مختلف پیرامون موضوع مورد تحقیق نوشته شده باشد، مى‏توان از نشریاتى که معمولا به نام  «نمایه» یا «فهرست مقالات فارسى» منتشر می شوند، استفاده کرد. نمایه‏ ها نیز انواع و اقسامى دارند که مهم ترین آنها از سوى «دبیرخانه هیأت امناى کتابخانه‏ هاى عمومى کشور» منتشر مى‏ شود و کلیه اطلاعات مربوط به مقالات منتشر شده در نشریات تحت پوشش را به صورت ماهانه معرفى مى‏کند.
 بنابراین از طریق برگه‏ دانها، کتابشناسى‏ ها و نمایه‏ ها مى‏ توان منابع مورد نیاز را شناسایى کرد. در این مرحله باید لیست کاملى از منابع شناسایى شده تهیه نمود و برخى از منابع مهم را نیز مورد بررسى اجمالی قرار داد. پس از تهیه لیست منابع باید براى نوشتن طرح تحقیق آماده شد ولى قبل از ورود به این مرحله باید با چگونگى طبقه‏ بندى کتابها در کتابخانه‏ ها آشنا شد.
آشنایی با روشهای طبقه بندى منابع در کتابخانه
 در کتابخانه‏ ها از روشهاى مختلفى براى طبقه‏ بندى انواع منابع موجود در آن،  چه به صورت علمى و چه به صورت غیر علمى، استفاده می گردد. امروزه در بیشتر کتابخانه ها از دو روش دیویى و روش کنگره برای طبقه بندی منابع استفاده می شود.
1.     روش دیویى‏
ملویل دیویى (1931-1851) مبتکر این روش است. روش دیویی به روش اعشارى یا دهدهی نیز مشهور است زیرا  در این روش، کلیه دانش های بشرى به ده طبقه اصلى تقسیم می گردد؛ هر طبقه نیز به ده بخش و هر بخش را نیز به ده قسمت تقسیم گردیده است. ده طبقه اصلى تقسیمات دیویى به شرح زیر است. بخشها و قسمت هاى بعدى را مى‏ توان در کتابچه‏ هایى که این تقسیمات را به طور مفصل شرح داده‏ اند مورد مطالعه قرار داد.
2.     روش کنگره
در این روش کلیه معارف بشرى به 21 طبقه اصلى تقسیم شده است و براى مشخص کردن این طبقات از یکدیگر، از حروف الفباى انگلیسى استفاده مى گردد. براى مشخص کردن رده‏ هاى جزئى‏ تر نیز از ترکیبى از حروف و عدد استفاده مى‏ شود.
آشنایى با انواع منابع مرجع در کتابخانه‏
 مهم ترین قسمت هر کتابخانه از دیدگاه یک محقق، قسمتى است که منابع مرجع در آن نگهدارى می شود. منابع مرجع، کتاب یا دیگر مواد کتابخانه ‏اى هستند که براى یافتن اطلاعات معین و محدودى تهیه و تنظیم شده‏اند. هدف از مراجعه به این منابع، خواندن تمام صفات آن نیست؛ بلکه بیشتر این دسته از منابع در حکم راهنما و واسطه دستیابی ما به منابع مورد نیاز می باشند مانند کتابشناسی ها و نمایه ها.
البته برخی از منابع مرجع مانند واژه نامه ‏ها و دایرة المعارف ها، حاوی اطلاعات اولیه و بسیار ضروری هستند ؛ به همین دلیل، بسیار شایسته است که هر محققی در ابتدای کار و به عنوان نخستین گام در شناسایی منابع تحقیق به آنها مراجعه کند. بنابراین منابع مرجع یکى از مهم ترین‏ ابزارهاى تحقیق است و هر محققى باید با انواع و شیوه استفاده از هر کدام از آنها به خوبى آشنا باشد.
 ویژگی هاى منابع مرجع‏
1. نخستین ویژگی منابع مرجع آن است که همه مطالب آن خوانده نمى‏ شود، بلکه محقق در صدد یافتن اطلاعات خاصى از درون آن است.
2. اطلاعات آن، کوتاه و مختصر است و تنها نکات اساسى و مهم در آن قید شده است.
3. در محلی مستقل و جداگانه به نام سالن مرجع، بایگانى مى‏شود.
4. استفاده از این منابع تنها در کتابخانه‏ها میسر است؛ یعنى امانت داده نمى‏شوند.
5. در تدوین و نگارش منابع مرجع، به علت حجم و گستردگى زیاد آن، معمولاً تعداد زیادی  از محققین ، کارشناسان و نویسندگان با تجربه شرکت دارند.
6. در استفاده از این منابع، جدیدترین آنها همیشه باید مورد نظر باشد.
7. روش تنظیم آنها ممکن است الفبایى، موضوعى یا به ترتیب تاریخى باشد.
منابع مرجع مستقل و وابسته
 منابع مرجع از نظر شیوه ارائه اطلاعات به دو دسته منابع مرجع مستقل و وابسته تقسیم شود. منابع مرجع مستقل منابعى هستند که به صورت مستقیم به سوال هاى محققین پاسخ مى‏دهند؛ یعنى حاوى اطلاعات مورد نیاز آنهاست. منابعی چون  واژه نامه‏ ها، دایرة المعارف ها، دانشنامه‏ ها جزوه منابع مستقل به شمار می آیند. اما منابع مرجع وابسته، منابعى هستند که تنها آدرس و مشخصات کتاب شناختى نشریات ادوارى و سایر منابع غیر کتابى را ارائه می دهند. منابعی چون  فهرست مقالات فارسی، انواع نمایه‏ ها و کتابشناسى‏ ها را می توان از این دسته از منابع مرجع دانست.
منابع مرجع عمومی و تخصصی
منابع مرجع همچنین از نظر حدود و دامنه اطلاعات موجود نیز به دو دسته منابع مرجع عمومى و تخصصى تقسیم می شوند. منابع مرجع عمومى، منابعى هستند که از نظر موضوع دامنه گسترده‏اى دارند و شامل اطلاعات در زمینه‏ها و موضوعات مختلفى هستند مانند فرهنگ فارسى؛ اما منابع مرجع تخصصى حاوى اطلاعات در موضوع معینى هستند مانند فرهنگ علوم قرآنی یا فرهنگ علوم سیاسى. دانشجویان و محققین محترم باید توجه داشته باشند که آشنایى با منابع مرجع هر رشته علمى از ضروریات کار تحقیق در آن رشته است زیرا مراجعه به منابع مرجع، نخستین گام در دسترسى به اطلاعات مورد نیاز مى‏باشد.
 انواع کتب مرجع‏
 منابع مرجع در کتابخانه ‏ها را مى‏ توان به منابع مرجع کتابى (یا نوشتارى) و منابع مرجع غیر کتابى تقسیم کرد. برخی از منابع مرجع کتابى عبارتند از:
1. واژه نامه ‏ها : این کتابها حاوى مجموعه‏اى از لغات هستند که تلفظ، اشتقاق، معانى و هجا بندى هر لغت به تفکیک در آنها ارائه مى‏شود مانند: لغت نامه دهخدا.
2. دایرة المعارف ها : کتاب هایى هستند که در باره‏ تمامی معارف بشرى، اطلاعات مستندى را به صورت مقاله ارائه مى‏ دهند مانند: دایرة المعارف فارسى.
3. دانشنامه‏ ها : کتاب هایی است که در بردارنده اطلاعات در بخش خاصى از دانش بشرى مى‏ باشد. مانند: دانشنامه امام علی (ع) یا دانشنامه سیاسى داریوش آشوری.
4. کتابشناسى‏ ها : مجموعه‏ اى از فهرست مشخصات مربوط به کتاب ها، نشریات، گزارش های مختلف، پایان نامه ‏ها و مواد دیگر هستند که نوعى ارتباط و همسانى در بین آنها مشاهده مى‏ شود.
5. نمایه ‏ها : نشریاتى هستند که فهرستى از موضوعات، واژه‏ هاى مهم، اسامى افراد یا اَعلام و دیگر مطالب کتب، روزنامه ‏ها، مجلات و منابع غیر کتابى در آن گنجانده شده است.
6. فرهنگهاى شرح حال : کتابهایى است که حاوى طلاعات فشرده ‏اى از زندگى افراد و شخصیت هاى برجسته در زمینه‏ هاى گوناگون مى‏ باشد مانند: مشاهیر جهان .
7. سال نامه ‏ها : نشریاتى است که به طور سالانه، آخرین و جدیدترین اطلاعات را ارائه مى‏ دهند مانند: کیهان سال.
 منابع مرجع غیر کتابى نیز در کتابخانه ‏ها وجود دارد که از آن جمله مى‏ توان به نرم افزارها، میکرو فیلم ‏ها و مانند آن اشاره کرد.

مراحل تحقیق